Profilaktyka odleżyn to jedno z kluczowych pojęć, które zna każdy opiekun pacjenta leżącego lub poruszającego się na wózku inwalidzkim. Jak powstają odleżyny? Gdzie najczęściej występują? Czy można ich uniknąć? Oto najważniejsze informacje.
Profilaktyka odleżyn – czym są odleżyny?
Odleżynami nazywamy przewlekłe, trudno gojące się rany, które powstają w wyniku ucisku na tkankę skóry. Jak przebiega cały proces? Długotrwały nacisk prowadzi do zaburzenia ukrwienia, co powoduje niedotlenienie komórek i tkanek. Tkanki obumierają, powodując owrzodzenie martwicze, czyli właśnie odleżyny. Początkowo odleżyna objawia się lekkim zaczerwienieniem, które z czasem blednie. Kolejnym etapem jest rozwój rany, który stopniowo może prowadzić nawet do uszkodzenia mięśni, stawów i kości. Im wyższy stopień zaawansowania, tym żmudniejszy proces leczenia, dlatego w przypadku odleżyn liczy się szybka reakcja.
Jak i gdzie najczęściej powstają odleżyny?
Trudno określić czas występowania odleżyny, wszystko zależy od stanu pacjenta. U niektórych osób rana może rozwijać się już w przeciągu kilku godzin od unieruchomienia. Odleżyny mogą powstać praktycznie wszędzie, ale najczęściej występują tam, gdzie między skórą a kością jest cienka warstwa tkanki tłuszczowej. Oto miejsca najbardziej narażone na odleżyny, gdy pacjent przebywa w:
pozycji leżącej na grzbiecie:
- potylica
- obojczyki
- łopatki
- łokcie
- pośladki, kość krzyżowa i kość ogonowa
- łydki
- pięty
pozycji leżącej na brzuchu:
- czoło
- barki
- klatka piersiowa
- kolana
- grzbiet dłoni
- stopy
pozycji leżącej na boku:
- okolice za uszami
- kość udowa
- okolice bioder
- kość ramienna
- kości boczne stopy
- wewnętrzne i zewnętrzne strony kolan i kostek
pozycji siedzącej:
- pośladki, kość ogonowa i guzy kulszowe
- łopatki
Przeczytaj także: Rehabilitacja w domu – jak dbać o zdrowie i bezpieczeństwo osoby niepełnosprawnej?
Jakie są przyczyny powstawania odleżyn?
Ryzyko wystąpienia odleżyn dotyczy każdej unieruchomionej osoby, szczególnie w podeszłym wieku lub z upośledzeniem czucia. Przyczyny powstawania odleżyn dzielimy na dwie kategorie:
Czynniki zewnętrzne – związane z otoczeniem pacjenta:
- długotrwałe leżenie w jednej pozycji
- nieprawidłowe przesuwanie ciała – np. tarcie pięt lub pośladków zamiast ich podnoszenia lub sposób powodujący fałdowanie skóry
- uszkodzenie tkanki
- poziom opieki (niedoświadczony personel, brak sprzętu i środków pielęgnacyjnych)
- kiepskie warunki hospitalizacji (nieświeże, zawilgocone ubranie i pościel, nieodpowiedni materac)
- zbyt niska lub wysoka temperatura
Czynniki wewnętrzne – związane z pacjentem:
- anatomia ciała pacjenta
- unieruchomienie lub ograniczona mobilność
- zaburzenie lub brak czucia
- nietrzymanie moczu i/lub stolca
- zakażenie bakteryjne skóry
- zmiana pH skóry
- płeć i wiek
- choroby współistniejące, obniżona odporność
- choroby układu oddechowego i cukrzyca (powodują zaburzenie krążenia krwi)
- stosowane leki (psychotropowe, przeciwbólowe, sterydy)
- stres
- palenie
Każdy pacjent leżący powinien być badany pod kątem ryzyka występowania odleżyn. Lekarz prowadzący może przeprowadzić wywiad, stosując jedną ze skal, np. Nortona, Bradena, Waterlowa. Jeśli wynik wskaże wysokie prawdopodobieństwo rozwoju ran, lekarz i opiekun pacjenta wdrażają działania profilaktyczne i eliminują czynniki ich powstawania.
Przeczytaj także: Klasyfikacja odleżyn – poznaj stopnie zaawansowania i fazy gojenia
Profilaktyka odleżyn – jak ich uniknąć?
Podstawowym działaniem profilaktycznym jest codzienna higiena i pielęgnacja chorego. Każdego dnia myj i dokładnie myj osuszaj ciało. Zawsze sprawdzaj stan skóry (zwróć uwagę na zaczerwienienia, otarcia i pęcherze). W miejscach szczególnie narażonych na występowanie odleżyn stosuj środki do pielęgnacji skóry, np. kremy, balsamy lub preparaty zalecone przez lekarza.
Pamiętaj o pościeli i odzieży pacjenta. Wybieraj poszwy i ubrania z przewiewnych, naturalnych tkanin bez grubych szwów, które mogłyby uciskać skórę. Dbaj o dobrze naciągnięte prześcieradło i kołdrę tak, aby podopieczny nie leżał na sfałdowanym materiale ani guzikach.
Często zmieniaj pozycję pacjenta (minimum co 2 godziny) i wykonuj czynności pobudzające ukrwienie, np. masaż (omijając wystające elementy kostne), oklepywanie, a w przypadku pacjenta sparaliżowanego, ruchy bierne każdej części ciała. Jeśli pacjent porusza się na wózku inwalidzkim, dbaj o częstą zmianę pozycji, unoś chorego, aby poprawić ukrwienie miejsc obciążonych w trakcie siedzenia, stosuj poduszki przeciwodleżynowe, np. poduszkę Kineris® lub ALOVA™ .
Dieta także odgrywa znaczącą rolę w profilaktyce odleżynowej. Posiłki powinny być bogate w białko i składniki mineralne, np. cynk i selen oraz witaminy A, C, E. Proces gojenia się ran także wiąże się z budową nowych tkanek, a tym samym większym zapotrzebowaniem na energię niż w przypadku osoby zdrowej (ok. 30-35 kcal/kg masy ciała pacjenta).
Dodatkowo każdy pacjent unieruchomiony powinien być wyposażony w podstawowy sprzęt rehabilitacyjny i wyroby medyczne, które zminimalizują nacisk na skórę i tkanki podskórne. To przede wszystkim:
- pozycjonery i poduszki przeciwodleżynowe – piankowe, pneumatyczne, dostosowane do anatomii ciała pacjenta i jego stanu. W ofercie Winncare znajdziesz bogaty wybór poduszek i pozycjonerów do wygodnego układania chorego w różnych pozycjach, np. poduszki odwodzące, poduszki w kształcie półksiężyca i półkola, poduszki pod pięty, poduszki pod łokcie, poduszki cylindryczne, poduszki okrągłe oraz uniwersalnego zastosowania w dwóch rozmiarach do wyboru.
- materace przeciwodleżynowe– piankowe, zmiennociśnieniowe (rodzaj materaca zależy od ryzyka występowania odleżyn). Wybierając model, zwróć uwagę na pokrowiec. Powinien uniemożliwiać wnikanie płynów do środka i być wykonany w technologii zabezpieczającej przed rozwojem bakterii i grzybów.
Przeczytaj także: Materac przeciwodleżynowy – jak używać?
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Pamiętaj, że profilaktyka odleżyn odgrywa znaczącą rolę w opiece nad osobą leżącą i poruszającą się na wózku inwalidzkim, dlatego powinna być wdrożona już na samym początku unieruchomienia. Dbaj o higienę pacjenta i kontroluj stan skóry. Często zmieniaj pozycję i wykonuj masaże pobudzające krążenie. Możesz również złożyć wniosek o dofinansowanie zakupu materaca przeciwodleżynowego. Dowiedz się, jak zdobyć dofinansowanie do sprzętu rehabilitacyjnego i wyrobów medycznych.
Jeśli mimo działań profilaktycznych podejrzewasz u swojego podopiecznego wczesne stadium odleżyn, od razu poinformuj o tym lekarza prowadzącego, który wdroży odpowiednie leczenie. Tutaj liczy się czas!
Temat odleżyn doskonale udowadnia prawdziwość słów „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Niestety, nie zawsze udaje się uniknąć ich powstawania. Warto pamiętać, że choć proces leczenia bywa długi, bolesny i kosztowny, to jednak możliwy.
