Zespół poupadkowy (ang. post fall syndrome) jest jednym z wielkich problemów geriatrycznych, który często niesie ze sobą spore komplikacje. Jakie są jego przyczyny i objawy? Jak przebiega leczenie?
Zespół poupadkowy – przyczyny
Ryzyko upadku wzrasta wraz z wiekiem. Rocznie upada ok. 28-35% seniorów powyżej 65 roku życia, a ta liczba wzrasta do 32-42% w grupie wiekowej powyżej 70 lat. W zależności od przyczyny czynniki dzielimy na 3 kategorie:
- Wewnętrzne – dotyczą stanu osoby starszej
- Zewnętrzne – dotyczą środowiska osoby starszej
- Związane z aktywnością – dotyczą sposobu jej wykonywania
Czynniki wewnętrzne są naprawdę różnorodne: od samego strachu przed upadkiem przez problemy z chodem aż po choroby doskwierające seniorowi i przyjmowane leki. Do przyczyn wewnętrznych należą także omdlenia, nagły ból, problemy z równowagą, obniżone napięcie mięśniowe
Czynniki zewnętrzne to otoczenie nieprzystosowane do możliwości osoby starszej. Progi, schody, niskie meble, słabe oświetlenie, dywany, nierówne podłoże skutecznie uniemożliwiają mu swobodne i bezpieczne poruszanie się. Każdy z tych elementów zagraża seniorowi, dlatego dla jego dobra powinien być usunięty. Do czynników zewnętrznych zaliczamy także nieodpowiedni sprzęt mający ułatwiać chód.
Czynniki związane z aktywnością to przede wszystkim nieprawidłowe obuwie (np. śliska podeszwa), niedożywienie, ubiór ograniczający ruch oraz przecenienie swoich fizycznych możliwości. Niejednokrotnie seniorzy upadają, gdy próbują po coś sięgnąć, stają na krześle lub wykonują ćwiczenia niedostosowane do ich kondycji.
Gdy dojdzie do upadku, zawsze liczy się czas. Leżenie przez 10-59 minut powoduje traumę emocjonalną i psychologiczną, wzrost strachu poupadkowego oraz późniejsze mniejsze zaangażowanie w wykonywanie różnych czynności. Leżenie powyżej 60 minut dodatkowo powoduje fizyczne obrażenia: wychłodzenie, rozpad tkanki skórnej, rozwój owrzodzeń.
Jak postępować przy upadku osoby starszej?
Jeśli jesteś świadkiem upadku seniora, nie próbuj go łapać i utrzymać, tylko chwyć, a następnie powoli i ostrożnie doprowadź do bezpiecznej pozycji, nawet jeśli oznacza to położenie lub posadzenie na podłodze. Jeśli osobie starszej nic się nie stało, podnieś ją ostrożnie. Dlaczego celem nie jest zapobiegnięcie upadkowi, a zminimalizowanie potencjalnego urazu? Nieudolny chwyt może skończyć się utratą równowagi zarówno opiekuna, jak i osoby starszej, a to przyniesie więcej szkody niż pożytku. Dodatkowo zła technika potrafi doprowadzić do urazu kręgosłupa opiekuna. Pamiętaj, aby po każdej takiej sytuacji skonsultować stan seniora z lekarzem, który oceni, czy doszło do obrażeń.
Jeśli znalazłeś osobę, która straciła równowagę, postępuj zgodnie ze wskazówkami. Sprawdź, czy senior jest przytomny i odpowiada na Twoje pytania. W przypadku gdy podopieczny jest przytomny, nie zgłasza żadnych dolegliwości, pomóż mu wstać i posadź wygodnie na fotelu lub sofie. Jeśli senior jest nieprzytomny lub doszło do zatrzymania krążenia, udrożnij drogi oddechowe – odchyl głowę do tyłu, kładąc jedną rękę na czole, a drugą unosząc podbródek i przystąp do masażu serca. Koniecznie wezwij pomoc!
Zobacz także: Depresja u osób starszych – jak ją rozpoznać?
Zespół poupadkowy – objawy
Większość upadków wcale nie powoduje poważnych obrażeń fizycznych (ale zawsze, po każdym upadku, należy skonsultować się z lekarzem!), ale może prowadzić do urazu psychicznego, o wiele trudniejszego w leczeniu. Wraz z utratą równowagi seniorzy tracą:
- pewność siebie,
- poczucie wartości
- wiarę w swoje możliwości.
Wycofują się, unikają towarzystwa i wykonywania prostych czynności. Można powiedzieć, że zespół poupadkowy to błędne koło. Upadek powoduje mniejszą aktywność, która prowadzi do obniżenia sprawności ruchowej. Ograniczona sprawność podnosi ryzyko upadku, a to powoduje strach przed upadkiem. Strach przed upadkiem prowadzi do upadku… Jak przerwać ten cykl?
Zespół poupadkowy – leczenie
Jeśli zauważysz u seniora objawy zespołu poupadkowego, reaguj natychmiast, ale pamiętaj, że cały proces wymaga czasu i cierpliwości. Zacznij od życzliwej rozmowy, pytając o przyczynę zmiany jego zachowania. Pozwól mu mówić otwarcie o swoich uczuciach i emocjach. Okaż zrozumienie i serdeczność. Wyjaśnij, że utrata równowagi zdarza się każdemu. Omówcie okoliczności upadku i wspólnie wyciągnijcie wnioski, które pomogą uniknąć takich sytuacji w przyszłości. Powoli i za zgodą podopiecznego, zachęcaj go do powrotu do formy, zaczynając od drobnych czynności. Jeśli widzisz, że senior wciąż ma traumę, z którą nie potrafi sobie poradzić, zaproponuj mu wizytę u psychologa.
Dodatkowo warto rozważyć konsultację u fizjoterapeuty. Oceni kondycję i możliwości seniora, a także fachowo dobierze ćwiczenia fizyczne, które regularnie wykonywane wzmocnią mięśnie, poprawią postawę, zwiększą mobilność stawów. Fizjoterapeuta może także nauczyć bezpiecznego upadania i wstawania. W efekcie osoba starsza poczuje się pewniej i odzyska wiarę w swoją sprawność.
Jak zapobiegać upadkom?
Ryzyko upadku można zminimalizować, zapewniając osobie starszej przyjazne otoczenie, w którym czuje się bezpiecznie. Właśnie takim miejscem będzie dom przystosowany do możliwości seniora. Oto kilka przydatnych udogodnień, które pomogą zminimalizować ryzyko upadku:
- Dopasuj oświetlenie– nie za słabe, ale także nie za mocne, aby nie oślepić seniora. Jeśli w domu znajdują się schody, zdecyduj się na montaż listew podświetlających stopnie
- Zmień obuwie– wygodne obuwie z gumową, antypoślizgową podeszwą będzie bezpieczniejsze niż klasyczne pantofle,
- Usuń przeszkody – dywany, chodniki, niskie meble, wystające kable, dekoracje i kwiaty na podłodze to elementy, o które senior może się potknąć i upaść,
- Dostosuj otoczenie– to m.in. gumowe poręcze na schodach, brak progów, a w łazience mata antypoślizgowa, krzesełko prysznicowe, niski brodzik prysznicowy zamiast wanny i uchwyty.
- Zamontuj czujniki ruchu – dzięki nim w nocy światło w łazience czy korytarzu zapali się automatycznie.
Dodatkowo pomóż seniorowi wyrobić nawyk posiadania telefonu zawsze przy sobie. Dzięki temu będzie mu o wiele łatwiej wezwać pomoc, jeśli do upadku dojdzie w momencie, gdy będzie sam.
Opieka nad osobą starszą to nie tylko fizyczna pomoc w codziennych czynnościach. To także wsparcie psychologiczne, którego seniorzy szczególnie potrzebują. Znając jego przyczyny i objawy, będzie Ci łatwiej rozpoznać zespół poupadkowy u podopiecznego i pomóc mu go zwalczyć.
