COVID-19 jest chorobą wywołaną przez nowy koronawirus SARS-Cov-2. Chociaż nieustannie trwają nad nim badania, doniesień naukowych o tym wirusie nadal jest niewiele. Z myślą o fizjoterapeutach, Krajowa Izba Fizjoteraputów przygotowała listę zaleceń dotyczących tego jak powinna przebiegać rehabilitacja pacjenta chorego na COVID-19. Przytaczamy niektóre z tych zapisów.
Przebieg i objawy COVID-19
COVID-19 to wysoce zakaźna choroba obejmująca układ oddechowy, która w kolejnych etapach doprowadza do jego niewydolności, obniżenia wydolności fizycznej oraz psychicznej pacjentów. Badania i analiza przebiegu pandemii pokazały, że większość osób przechodzi tę chorobę łagodnie. Jej objawy porównywalne są do przeziębienia lub grypy – towarzyszy im suchy kaszel, gorączka, ból gardła i bóle mięśni. U 15-20% osób przebieg infekcji jest jednak znacznie cięższy i pacjenci wymagają specjalistycznego leczenia lub hospitalizacji. Wraz z postępem objawów w wielu przypadkach dochodzi do zapalenia płuc, a u 2-3% pacjentów – do zgonu.
Rehabilitacja pacjenta chorego na COVID-19 – ważny etap leczenia
Fizjoterapia oddechowa jest ważną częścią multidyscyplinarnego leczenia i pełni bardzo istotną rolę w procesie leczenia, usprawniania i opieki nad pacjentami z dysfunkcjami układu oddechowego – piszą eksperci KIF.
Dzięki niej możliwe jest zmniejszenie objawów duszności, poprawa obniżonej pojemności płuc, przeciwdziałanie powikłaniom powstałym w przebiegu niewydolności oddechowej i unieruchomienia. Umożliwia także zmniejszenie niepełnosprawności, poprawę jakości życia oraz obniżenie poziomu lęku i przeciwdziałanie depresji.
Postępowanie u pacjentów niewentylowanych
Niewydolność oddechowa i duszności to częsty problem, z jakim borykają się pacjenci z ciężkim przebiegiem choroby. Odpowiednia rehabilitacja pacjenta chorego na COVID-19 może pomóc w zmniejszeniu nadmiernej pracy oddechowej, oczyszczaniu zalegającej wydzieliny, zwiększeniu pojemności płuc, poprawie wymiany gazowej. To także ważny etap mobilizacji i stopniowego zwiększania aktywności, zapobieganiu skutkom unieruchomienia i zwiększaniu tolerancji wysiłku fizycznego.
Przy duszności, pracę mięśni oddechowych zoptymalizować może ułożenie pacjenta w pozycji pochylonej. Krajowa Izba Fizjoterapeutów poleca również dwie techniki oddechowe:
- Kontrola oddechu – technika ta powinna odbywać się w pozycji siedzącej. Jeśli stan pacjenta nie pozwala na uzyskanie takiej pozycji należy pracować w pozycji półleżącej. Bardzo ważne, aby pacjent rozluźnił pomocnicze mięśnie wdechowe, w szczególności ramion i szyi, następnie rozpoczął od wdechu przez nos (ogrzanie i nawilżenie powietrza), następnie wykonał powolny, wydłużony zrelaksowany wydech z aktywacją odpowiedniego toru oddechowego (oddech torem dolnym piersiowym i brzusznym). Oddech powinien być spokojny (płytki, wolny).
- Oddech w tempie – technika, która pomaga w trakcie wykonywania czynności wymagającej wysiłku. Weź wdech przed ruchem i wypuszczaj potwietrze w trakcie jego wykonywania. Nie spiesz się, działaj powoli i na spokojnie.
Techniki oczyszczania wydzieliny
W początkowym stadium COVID-19 kaszel jest suchy i pacjenci nie mają problemów z zalegającą wydzieliną. Mimo to, KIF zaleca, by fizjoterapeuci monitorowali objawy, ponieważ przy tej infekcji niezwykle niebezpieczne mogą okazać się współistniejące choroby np. przewlekłe schorzenia układu oddechowego.
Metoda oczyszczania wydzieliny powinna być dobierana na podstawie badania pacjenta, miejsca zalegania wydzieliny, gęstości wydzieliny, dostępności sprzętu, umiejętności terapeuty, akceptacji danego zabiegu, istniejących przeciwwskazań, stopnia współpracy, tolerancji pozycji ciała, możliwości edukacji rodziny oraz bezpieczeństwa dla chorego i terapeuty.
Krajowa Izba Fizjoterapeutów wymienia siedem technik, które mogą okazać się pomocne:
- Techniki manualne (oklepywanie, uciski klatki piersiowej).
- Modyfikowane pozycje drenażowe (unikaj pozycji ze zwieszoną głową w dół).
- Techniki Aktywnego Cyklu Oddechowego (ACBT).
- Dodatnie Ciśnienie Wydechowe bez lub z oscylacją (PEP, OPEP).
- Technika natężonego wydechu (FET), wykonywana po technikach PEP i OPEP.
- Ręczne techniki wspomagania kaszlu (MAC).
- Gdy występuje duże osłabienie kaszlu <155 PEF, warto rozważyć mechaniczną insuflację-eksuflację (MIE) u pacjentów z dysfunkcją mięśni oddechowych w przebiegu chorób neurologicznych.
Zwiększanie obniżonej pojemności płuc można dokonywać poprzez:
- Pozycje ułożeniowe – pochylone lub przy jednostronnej zmianie pozycji na boku (na zdrowym boku). W miarę możliwości pacjent powinien być mobilizowany do pozycji siedzącej lub z uniesionym wezgłowiem. Pozycja ta jest korzystniejsza do wentylacji.
- Pogłębiony wdech.
- Gdy to możliwe usprawnienie, które automatycznie zwiększy pojemność oddechową.
Poprawa wymiany gazowej może odbywać się przez:
- Pozycje ułożeniowe, jak powyżej.
- Mobilizację poprawiającą wentylację, gdy pacjent jest wydolny oddechowo.
- Tlenoterapię (utrzymanie poziomu tlenu we krwi SpO2 95-100%, ale u pacjentów z ryzykiem hiperkapni np. współistniejącą POChP utrzymanie saturacji na poziomie 88-89%).
Mobilizacja i poprawa wydolności fizycznej
Aktywność fizyczna pomoże poprawić sprawność fizyczną i umysłową, złagodzić duszności, wzmocnić mięśnie. Dodatkowo pozytywnie wpływa na ogólne samopoczucie, łagodzi stres i dodaje witalności. Trening i poziom intensywności powinny być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta i może obejmować takie aktywności, jak: pionizacja, spacer, rower przyłóżkowy, ćwiczenia wydolnościowe i wzmacniające. Pacjent mający trudności z poruszaniem się powinien trenować w obecności drugiej osoby. Jeśli przy wypisie ze szpitala otrzymał skierowanie na tlenoterapię, powinien omówić ze swoim lekarzem prowadzącym zastosowanie tlenu także w trakcie wykonywania ćwiczeń.
Niezwykle ważne jest nieustanne monitorowanie stanu zdrowia pacjenta. Terapeuta powinien skonsultować z zespołem medycznym każdy z poniższych objawów:
- Ciężka, nagła duszność.
- Ucisk lub ból w klatce piersiowej.
- Wymioty.
- Zawroty oraz ból głowy.
- Niewyraźne widzenie.
- Kołatanie serca.
- Pocenie się.
- Niezdolność do utrzymania równowagi.
Bezpieczeństwo podczas fizjoterapii
W swoim opracowaniu Krajowa Izba Fizjoterapeutów zwróciła szczególną uwagę na zachowanie bezpieczeństwa podczas zabiegów.
Wszyscy pracownicy ochrony zdrowia, również fizjoterapeuci, powinni przygotować się na zwiększoną liczbę pacjentów wymagających hospitalizacji w wyniku ostrego przebiegu COVID-19 – czytamy w dokumencie.
By chronić się przed zarażeniem, każdy fizjoterapeuta powinien wyposażyć się w środki ochrony osobistej: maski, rękawice, okulary ochronne/przyłbice i fartuchy. Mają one przede wszystkim służyć ochronie specjalistów, którzy w kontakcie z chorymi znajdują się w grupie podniesionego ryzyka zakażeniem. KIF zaleca unikania urządzeń wielorazowego użytku, a jeśli takie urządzenia są używane, należy stosować odpowiednie wymienne filtry ochronne, a także dokładnie sterylizować urządzenie między pacjentami.
O czym jeszcze należy pamiętać? KIF przypomina o najważniejszych zasadach profilaktyki przeciwko koronawirusowi:
Pełny dokument Krajowej Izby Fizjoterapeutów znajdziesz TUTAJ.
