Profilaktyka odleżyn. Jak poprawić jakość życia pacjentów długotrwale unieruchomionych?

25 lutego w ramach Akademii Winncare odbył się webinar „Profilaktyka odleżyn”, którego prelegentką była Joanna Szwedo, pielęgniarka z 25-letnim stażem pracy i specjalistka opieki paliatywnej. Podsumujmy najważniejsze informacje przekazane przed doświadczoną pielęgniarkę, która na co dzień związana jest z opieką długoterminową i paliatywną, głównie w domu chorego.

Problemy pacjentów unieruchomionych

Długotrwale unieruchomiony pacjent to chory, który pozostaje w pozycji leżącej lub siedzącej i nie jest w stanie zmienić pozycji swojego ciała bez pomocy osoby trzeciej. Niezależnie od tego, czy unieruchomienie jest wynikiem choroby postępującej, operacji, dysfunkcji układu nerwowego czy przyjmowania niektórych grup leków, pacjentów tych łączą wspólne problemy – z układem krążenia, układem mięśniowym, moczowym czy pokarmowym. Najbardziej charakterystyczne są jednak powikłania skórne – odparzenia i odleżyny (zmiany niedokrwienne).

Kiedy zmiana na skórze jest odleżyną?

Zagrożone powstaniem odleżyn są wszystkie miejsca, gdzie tkanka podskórna jest cienka. Pojawienie się zaczerwienienia czy zasinienia w miejscu zagrożonym powstaniem odleżyn powinno być już poważnym sygnałem ostrzegawczym. Często mamy już wtedy do czynienia z odleżyną I stopnia. W takiej sytuacji najważniejszym zadaniem jest zapobieganie ich pogłębianiu.

Duże znaczenie ma ciśnienie proste, wywierane na tkanki z jednej strony przez kościec, a z drugiej – przez podłoże (łóżko, materac) na którym przebywa pacjent. W miejscach, gdzie tkanka podskórna jest najcieńsza, nawet w ciągu jednej nocy mogą powstać zmiany odleżynowe.

Jakie wyzwania ma pacjent z odleżynami?

Pacjent z odleżynami cierpi zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Odleżyny wiążą się nie tylko z bólem w miejscu dotkniętym zmianami – ze względu na ich charakter (nieprzyjemny zapach, sączenie) pociągają za sobą szereg problemów w każdej sferze życia. To problemy:

Zdrowotne (pogorszenie ogólnego stanu, większe dolegliwości bólowe).
Emocjonalne, psychiczne (zaburzenia snu, poczucie beznadziei, stany depresyjne).
Ekonomiczne / materialne (brak środków na gojenie ran, opatrunki i produkty pielęgnacyjne, suplementację odżywiania).
Społeczne (wycofanie z kontaktów z innymi, niechęć do rehabilitacji czy innych aktywności).

Powyższe kwestie znacząco obniżają jakość życia pacjenta. Największym zagrożeniem spowodowanym odleżynami pozostaje jednak zawsze ryzyko śmierci. Powikłania wywołane odleżynami doprowadzają do przedwczesnego zgonu pacjentów.

Profilaktyka odleżyn

Aby zapobiec wszystkim negatywnym skutkom powstawania odleżyn, zmniejszyć prawdopodobieństwo powikłań i utrzymać jakość życia pacjenta na jak najwyższym poziomie, kluczowa jest profilaktyka. Składają się na nią cztery najważniejsze elementy:

Ocena stopnia ryzyka.
Pielęgnacja skóry za pomocą właściwych produktów pielęgnacyjnych.
Odciążenie tkanek, częsta zmiana pozycji i dobór właściwego materaca przeciwodleżynowego.
Zapewnienie substancji odżywczych – właściwe odżywianie, suplementacja diety.

Odciążenie ciała w profilaktyce odleżyn

Odciążanie ciała to niezbędny element profilaktyki i leczenia zmian niedokrwiennych. Przede wszystkim: chory absolutnie nie powinien leżeć ani siedzieć na zmianie odleżynowej. Zalecane jest stosowanie materacy i poduszek przeciwodleżynowych, które ułatwiają rozłożenie ucisku miejscowego na większą powierzchnię. Dzięki temu nacisk na ranę jest mniejszy. Istotne jest także używanie pozycjonerów, które pomagają ułożyć pacjenta w pożądanej pozycji.

Systematyczna zmiana pozycji ciała jest kluczowa. Powinna mieć miejsce co dwie godziny. Dokumentowanie zmian (np. kartą zmiany pozycji ciała) ułatwia dbanie o regularność odciążania ciała pacjenta.

Istotne jest także prawidłowe przenoszenie, podnoszenie pacjenta. Konieczne jest wystrzeganie się mikrourazów skóry, które mogą przerodzić się w zmiany niedokrwienne. Pomocne będą tu podnośniki, które równomiernie rozkładają nacisk na powierzchnię skóry w czasie transferu pacjenta.

Materace, poduszki i pozycjonery

Poduszki i materace, na których unieruchomiony pacjent spędza właściwie całą dobę, są bardzo istotnym elementem profilaktyki odleżyn.

Materace statyczne są wypełnione pianką wiskoelastyczną, która pozwala na zdrowe i wygodne ułożenie pacjenta. Nie dochodzi w nich do zmiany ciśnienia, jak w materacach dynamicznych (zmiennociśnieniowych), w których pompa reguluje ciśnienie pod ciałem pacjenta. Takie samo rozróżnienie dotyczy poduszek, które podnoszą komfort siedzenia na przykład na wózku inwalidzkim.

Pozycjonery – poduszki pozycjonujące, wypełnione mikrogranulkami – dopasowują się do ciała pacjenta i pozycji, w której chcemy go ułożyć. Pomagają regulować temperaturę na skórze chorego (przegrzewanie przyśpiesza powstawanie odleżyn). W zależności od potrzeb danego pacjenta możemy dobrać jedną poduszkę lub zestaw pozycjonerów, które odciążą newralgiczne miejsca. Pozycjonery ułatwiają m.in. ułożenie pacjenta na brzuchu, co pozwala uwolnić od ucisku skórę potylicy, okolic krzyżowych, pięt itd.

Poduszki pozycjonujące pomagają utrzymać właściwą pozycję ciała, odciążając miejsca zagrożone odleżynami.

Najczęstsze błędy w postępowaniu z osobami unieruchomionymi

Układanie pacjenta zbyt wysoko – pacjent zsuwa się, jest podciągany za pachy, skóra ociera o materac. Rozwiązaniem jest zastosowanie podnośników, które pozwalają w wygodny i bezpieczny dla pacjenta i opiekuna sposób zmienić położenie chorego.
Pielęgnacja skóry chorego produktami i kosmetykami przeznaczonymi dla noworodków. Miękka i gruba skóra niemowląt różni się od cienkiej, wiotkiej skóry osoby starszej. Ich potrzeby są zupełnie różne, dlatego do mycia i pielęgnacji osób leżących należy wybierać produkty pielęgnacyjne przeznaczone dla nich.
Stosowanie zbyt dużych pieluchomajtek. Środki chłonne muszą być dobrane do rozmiaru i potrzeb chorego. Nie powinny być zbyt obszerne.
Nieprawidłowe żywienie i brak suplementacji. Pacjent powinien dostawać posiłki dostosowane do jego wieku i możliwości (np. problemy z przełykaniem czy w obrębie jamy ustnej), ale przede wszystkim takie, których spożycie będzie dla niego przyjemne. Diety restrykcyjne, słoiczki dla niemowląt nie są dobrym rozwiązaniem i jeszcze bardziej obniżają jakość życia chorego. Kluczowe jest zapewnienie pacjentowi komfortowych warunków do jedzenia – w pozycji siedzącej, w miarę możliwości umożliwiającej samodzielne spożycie posiłku.

Pozycja siedząca w czasie posiłku i możliwość samodzielnego jedzenia to ważna kwestia dotycząca osób unieruchomionych, poprawiająca jakość ich życia.

Samopoczucie pacjenta unieruchomionego jest obniżone przez sam fakt istnienia choroby, która nie pozwala na samodzielne poruszanie się czy choćby poprawienie pozycji ciała. Dlatego profilaktyka odleżyn, bolesnego i wstydliwego problemu towarzyszącego osobom długotrwale leżącym, jest tak ważna dla jakości życia tych pacjentów.

Szpitale, Domy Pomocy Społecznej, Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze, Hospicja i inne ośrodki zajmujące się opieką długoterminową i paliatywną, stojące przed tym wyzwaniem, zapraszamy do programu testowania materacy przeciwodleżynowych Winncare.

Aby dowiedzieć się więcej o pielęgnacji skóry osób zagrożonych odleżynami, przeczytaj nasz artykuł: Pielęgnacja skóry u pacjentów długotrwale unieruchomionych.