Depresja u osób starszych – jak ją rozpoznać?

Depresja u osób starszych jest jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych w tej grupie wiekowej. Niestety, opiekunowie seniorów często mają problemy z jej prawidłowym rozpoznaniem. Na co zwrócić uwagę? Jakie są przyczyny depresji seniorów?

Czym jest depresja?

Depresja, czyli zaburzenie depresyjne, jest zaburzeniem afektywnym, które głównie charakteryzuje się obniżonym nastrojem. Odbiera radość życia, zaburza codzienny rytm, powoduje lęk, a nawet myśli samobójcze. Należy także do wielkich zespołów geriatrycznych, przewlekłych problemów zdrowotnych osób starszych.

Statystyki nie są dla nas łaskawe. Depresja jest numerem jeden na liście przyczyn samobójstw wśród Polaków. Tylko w 2019 roku życie odebrało sobie 5255 osób, a 1100 (21%) z nich miało powyżej 65 lat! Ponieważ społeczeństwo starzeje się, z każdym rokiem ta liczba będzie wzrastać, dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie choroby u seniora i nieignorowanie jej objawów.

Depresja u osób starszych: przyczyny

Przyczyny depresji u osób starszych można podzielić na psychogenne (np. przykre zdarzenia, sytuacje życiowe), egzogenne (np. w wyniku chorób, leków) oraz endogenne (np. genetyczne, metaboliczne). Wśród najczęściej wymienianych przyczyn depresji znajdują się:

• Samotność – śmierć małżonka, miejsce zamieszkania daleko od dzieci, poczucie bycia nieprzydatnym. Każdy potrzebuje towarzystwa, dlatego starsze, samotne osoby są szczególnie narażone na rozwój depresji.
• Niesprawność fizyczna – poczucie zależności od innych negatywnie wpływa na samopoczucie i samoocenę. Osoby do tej pory aktywne mają problem, aby odnaleźć się w nowej sytuacji, czują się balastem dla innych.
• Starzenie się – frustracja wynikająca ze zmian i ograniczeń spowodowanych starzeniem się.
• Choroby – ich lista jest długa: pogorszenie się stanu psychicznego, choroba Alzheimera, choroby nowotworowe, choroby przewlekłe, chroniczny ból. Przyczyniają się do obniżonego nastroju oraz tęsknoty za sprawnością psychiczną i fizyczną.

Depresja może być także skutkiem ubocznym przyjmowanych leków. Jeśli podejrzewamy, że to właśnie one mogą przyczyniać się do występowania objawów zaburzeń depresyjnych, należy poinformować o tym lekarza, który je przepisał – leków nie należy odstawiać bez konsultacji z lekarzem prowadzącym.

Depresja u osób starszych: objawy

Osoby starsze doświadczające depresji zaczynają wykazywać objawy, które często mogą być mylone z objawami chorób i schorzeń, na które cierpią oraz ze starzeniem się organizmu. Seniorzy także częściej niż młodzi uskarżają się na ból, odczuwają niepokój i lęk, są rozdrażnieni. Kluczowym zadaniem opiekuna jest zwrócić na nie uwagę i poinformować o nich lekarza prowadzącego.

W 2013 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opublikowało kolejną edycję klasyfikacji zaburzeń psychicznych, DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), w której znajdziemy kryteria diagnostyczne epizodu depresyjnego. Należą do nich:

• Obniżony nastrój,
• Spadek lub przyrost masy ciała powyżej 5%,
• Zmniejszenie zainteresowania i aktywności,
• Problemy ze snem (nadmierna senność lub bezsenność),
• Poczucie zmęczenia, brak energii,
• Niska samoocena, brak pewności siebie i poczucia własnej wartości,
• Spowolnienie lub pobudzenie psychomotoryczne,
• Problemy z koncentracją, podejmowaniem decyzji, trudności w myśleniu,
• Myśli samobójcze, myśli o śmierci.

Obniżony nastrój, problemy ze snem, brak energii lub zainteresowania powinny występować przez większość dnia, prawie codziennie. Jeśli u pacjenta stwierdzimy co najmniej 5 powyższych objawów, możemy mówić o epizodzie depresyjnym.

Depresję można rozpoznać także według kryteriów ICD-10 (X edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób), które pozwalają na określenie stopnia nasilenia objawów, dzieląc zaburzenia depresyjne na łagodne, umiarkowane i ciężkie. Do kryteriów ICD-10 należą:

Objawy podstawowe:

1. Obniżony nastrój,
2. Utrata zainteresowań i zdolności do radowania się,
3. Zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności.

Objawy dodatkowe:

1. Osłabienie koncentracji i uwagi,
2. Niska samoocena i mała wiara w siebie,
3. Poczucie winy i małej wartości,
4. Pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości,
5. Myśli i czyny samobójcze,
6. Zaburzenia snu,
7. Zmniejszony apetyt.

Jeśli opiekun podejrzewający depresję u swojego podopiecznego lub osoba starsza sama chce sprawdzić swój stan, może skorzystać również z Geriatrycznej Skali Oceny Depresji (GDS – Geriatric Depression Scale) składającej się z 30 pytań. Najważniejsze, aby senior odpowiedział na pytania szczerze i wziął pod uwagę swój nastrój z ostatnich dwóch tygodni.

Pamiętaj, że wynik każdego testu powinien być interpretowany przez lekarza prowadzącego, który jest w stanie postawić prawidłową diagnozę na podstawie uzyskanych odpowiedzi oraz stanu psychofizycznego pacjenta. U osób starszych mogą pojawiać się także omamy i otępienie, które mogą wpłynąć na prawdziwość udzielanych odpowiedzi.

Depresja u osób starszych: rodzaje i leczenie

Depresja jest sprawą indywidualną, a jej objawy i ich natężenie różnią się w zależności od pacjenta. Lekarze wyróżnią trzy rodzaje zaburzeń:

• Mała depresja – To krótkotrwałe objawy depresyjne, które nie spełniają kryteriów rozpoznania epizodu. Charakteryzuje się brakiem energii i zainteresowania, obniżonym nastrojem i pogorszeniem funkcji poznawczych.
• Dystymia – Przewlekłe zaburzenie związane m.in. z obniżonym nastrojem, płaczliwością, trudnościami z koncentracją, poczuciem bezradności. Cechą charakterystyczną dystymii jest jej okres trwania (min. 2 lata). Epizody dystymii mają lżejszy i krótszy przebieg niż epizody depresyjne.
• Depresja psychotyczna – Pacjent często cierpi na urojenia i omamy słuchowe, urojenia nihilistyczne i hipochondryczne, wypowiada absurdalne twierdzenia, których treści zmienia się pod wpływem otoczenia. Wzrasta ryzyko samobójstwa. Przyczyną depresji psychotycznej jest starcze zwyrodnienie mózgu.

Jeśli zdiagnozujemy zaburzenia u pacjenta należy przekonać go do podjęcia leczenia, które może mieć charakter psychoterapii, farmakoterapii lub być ich połączeniem. Psychoterapia pomaga określić przyczynę depresyjnego stanu i je zniwelować. Dodatkowo jeśli osoba starsza wychodzi z domu, warto rozważyć terapię zajęciową, warsztaty, spotkania dla seniorów, udział w aktywnościach organizowane przez Uniwersytety Trzeciego Wieku, dzięki którym podopieczny będzie miał kontakt z osobami w podobnym wieku.

Jeśli o przeczytaniu tego artykułu zauważyłeś symptomy występujące u Ciebie lub u Twojego podopiecznego. podejrzewasz, że Ty lub Twój podopieczny może cierpieć na zaburzenia depresyjne, poinformuj o tym swojego lekarza prowadzącego. Pamiętaj, że depresję można leczyć!

Źródła:

1. Kałucka S., 2014. Cechy depresji w wieku podeszłym – etiologia, rozpoznawanie i leczenie. Geriatria, [Online]. 8, 240-247.
2. Filipska K., Pietrzykowski Ł, Ciesielska N. i inni, 2015. Zaburzenia depresyjne u osób w podeszłym wieku – przegląd literatury. Gerontologia Polska, [Online]. 4, 2015-19.
3. Statystyka Policyjna – Zamachy samobójcze zakończone zgonem 2017-2019